ทำความรู้จัก Business Model Canvas คืออะไร

โลกธุรกิจที่เต็มไปด้วยการแข่งขันและความท้าทาย เช่นเดียวกับการทำ SWOT คือ การวิเคราะห์จุดแข็งจุดอ่อนของธุรกิจ การมีแผนธุรกิจที่ดีและเข้าใจง่ายเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง แต่หลายครั้งการเขียนแผนธุรกิจแบบดั้งเดิมที่มีความยาวหลายสิบหน้ากลับทำให้ผู้ประกอบการและทีมงานเข้าใจยาก ไม่สามารถมองเห็นภาพรวมของธุรกิจได้อย่างชัดเจน Business Model Canvas (BMC) จึงถูกพัฒนาขึ้นมาเพื่อแก้ปัญหานี้ โดยนำเสนอโมเดลธุรกิจทั้งหมดบนกระดาษเพียงแผ่นเดียว ทำให้ทุกคนในองค์กรสามารถเข้าใจและมองเห็นภาพรวมของธุรกิจได้ตรงกัน

Business Model Canvas คืออะไร

Business Model Canvas คือเครื่องมือการวางแผนธุรกิจที่ได้รับการพัฒนาโดย Alexander Osterwalder และ Yves Pigneur เครื่องมือนี้ช่วยให้ผู้ประกอบการสามารถมองเห็นองค์ประกอบสำคัญของธุรกิจทั้ง 9 ด้านได้อย่างครบถ้วนในที่เดียว ไม่ว่าจะเป็นลูกค้า คุณค่าที่ส่งมอบ ช่องทางการเข้าถึง รายได้ และต้นทุน ทำให้การวางแผนและพัฒนาธุรกิจเป็นเรื่องที่เข้าใจง่ายและมีประสิทธิภาพมากขึ้น

การใช้ Business Model Canvas ไม่เพียงแต่ช่วยในการวางแผนธุรกิจใหม่เท่านั้น แต่ยังสามารถใช้วิเคราะห์และปรับปรุงโมเดลธุรกิจที่มีอยู่แล้วให้แข็งแกร่งขึ้น ทำให้เห็นจุดอ่อนและโอกาสในการพัฒนาได้อย่างชัดเจน โดยเฉพาะถ้าคุณอยู่ในตำแหน่ง CMO หรือผู้บริหารที่ต้องมองภาพรวมการตลาดทั้งหมด

ทำไมต้องใช้ Business Model Canvas?

การใช้ Business Model Canvas มีข้อดีหลายประการที่ทำให้เครื่องมือนี้ได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย ดังนี้

1. ง่ายต่อการทำความเข้าใจ: ด้วยการนำเสนอในรูปแบบภาพ ทำให้ทุกคนในทีมเข้าใจโมเดลธุรกิจได้ตรงกัน
2. ยืดหยุ่นและปรับเปลี่ยนได้: สามารถปรับเปลี่ยนแผนได้ง่ายตามสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลง
3. มองเห็นความเชื่อมโยง: ช่วยให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างองค์ประกอบต่างๆ ของธุรกิจ
4. ประหยัดเวลา: ไม่ต้องเสียเวลาเขียนแผนธุรกิจยาวๆ แต่ยังได้สาระสำคัญครบถ้วน

องค์ประกอบทั้ง 9 ของ Business Model Canvas

Business Model Canvas ประกอบด้วย 9 องค์ประกอบสำคัญที่ครอบคลุมทุกมิติของธุรกิจ ตั้งแต่การสร้างคุณค่าให้กับลูกค้า ไปจนถึงการสร้างรายได้และการจัดการต้นทุน โดยแต่ละองค์ประกอบมีความสำคัญและเชื่อมโยงกันอย่างเป็นระบบ

1. Customer Segments (กลุ่มลูกค้า)

กลุ่มลูกค้าถือเป็นหัวใจสำคัญของทุกธุรกิจ เช่นเดียวกับการทำ RMF Model คือ การวิเคราะห์พฤติกรรมลูกค้า เพราะไม่มีธุรกิจใดจะอยู่รอดได้หากไม่มีลูกค้า การเข้าใจและระบุกลุ่มลูกค้าให้ชัดเจนจึงเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญของการวางแผนธุรกิจ โดยสามารถแบ่งประเภทของกลุ่มลูกค้าได้ดังนี้

• Mass Market (ตลาดมวลชน): เน้นกลุ่มลูกค้าจำนวนมาก ไม่แบ่งแยกกลุ่ม
• Niche Market (ตลาดเฉพาะกลุ่ม): มุ่งเน้นกลุ่มลูกค้าเฉพาะที่มีความต้องการพิเศษ
• Segmented (ตลาดแบ่งส่วน): แบ่งกลุ่มลูกค้าตามความต้องการที่แตกต่างกัน
• Diversified (ตลาดที่หลากหลาย): มีกลุ่มลูกค้าหลายประเภทที่ไม่เกี่ยวข้องกัน

2. Value Propositions (คุณค่าที่ส่งมอบ)

คุณค่าที่ส่งมอบเป็นหัวใจสำคัญที่จะทำให้ลูกค้าเลือกใช้สินค้าหรือบริการของคุณแทนคู่แข่ง สิ่งนี้ไม่จำเป็นต้องเป็นนวัตกรรมใหม่เสมอไป แต่ต้องตอบโจทย์ความต้องการหรือแก้ปัญหาให้กับลูกค้าได้อย่างตรงจุด การกำหนดคุณค่าที่จะส่งมอบควรพิจารณาจากปัจจัยต่างๆ ดังนี้

• นวัตกรรมใหม่: การนำเสนอสิ่งที่ไม่เคยมีมาก่อนในตลาด
• ประสิทธิภาพ: การพัฒนาประสิทธิภาพของผลิตภัณฑ์หรือบริการที่มีอยู่
• การปรับแต่ง: การปรับผลิตภัณฑ์หรือบริการให้เข้ากับความต้องการเฉพาะของลูกค้า
• การออกแบบ: การสร้างความแตกต่างด้วยการออกแบบที่โดดเด่น
• ราคา: การนำเสนอคุณค่าที่ใกล้เคียงกันในราคาที่ต่ำกว่า

3. Channels (ช่องทางการเข้าถึงลูกค้า)

ช่องทางการเข้าถึงลูกค้าเป็นจุดเชื่อมต่อที่สำคัญระหว่างธุรกิจกับลูกค้า ไม่เพียงแต่เป็นวิธีการที่คุณจะสื่อสารและส่งมอบคุณค่าให้กับลูกค้าเท่านั้น แต่ยังรวมถึงการสร้างประสบการณ์ที่ดีตลอดการเดินทางของลูกค้า (Customer Journey) ด้วย ช่องทางการเข้าถึงลูกค้าแบ่งได้เป็น

ช่องทางที่เป็นของตัวเอง

• ทีมขายโดยตรง
• เว็บไซต์
• ร้านค้าของตัวเอง

ช่องทางพันธมิตร

• ร้านค้าพันธมิตร
• ตัวแทนจำหน่าย
• ร้านค้าส่ง

4. Customer Relationships (ความสัมพันธ์กับลูกค้า)

การสร้างและรักษาความสัมพันธ์ที่ดีกับลูกค้าเป็นกุญแจสำคัญสู่ความสำเร็จระยะยาวของธุรกิจ เพราะไม่เพียงแต่จะช่วยรักษาฐานลูกค้าเดิม แต่ยังช่วยในการขยายฐานลูกค้าใหม่ผ่านการบอกต่อ ความสัมพันธ์กับลูกค้าสามารถสร้างได้หลายรูปแบบ

• การให้บริการส่วนบุคคล: การมีพนักงานดูแลลูกค้าโดยตรง
• การให้บริการอัตโนมัติ: การใช้ระบบอัตโนมัติในการให้บริการ
• ชุมชน: การสร้างชุมชนให้ลูกค้าได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็น
• การร่วมสร้างสรรค์: การให้ลูกค้ามีส่วนร่วมในการพัฒนาผลิตภัณฑ์

5. Revenue Streams (กระแสรายได้)

กระแสรายได้คือเส้นเลือดใหญ่ที่หล่อเลี้ยงธุรกิจ การเข้าใจว่ารายได้ของธุรกิจมาจากแหล่งใดบ้างและมีรูปแบบอย่างไรจะช่วยให้คุณสามารถวางแผนการเงินและพัฒนาธุรกิจได้อย่างมีประสิทธิภาพ รูปแบบของกระแสรายได้มีดังนี้

• การขายสินค้า: รายได้จากการขายผลิตภัณฑ์
• ค่าบริการ: รายได้จากการให้บริการ
• ค่าสมาชิก: รายได้จากการสมัครสมาชิกแบบต่อเนื่อง
• ค่าเช่า/ให้เช่า: รายได้จากการให้ใช้ทรัพย์สินชั่วคราว
• ค่าลิขสิทธิ์: รายได้จากการอนุญาตให้ใช้ทรัพย์สินทางปัญญา

6. Key Activities (กิจกรรมหลัก)

กิจกรรมหลักคือสิ่งที่ธุรกิจต้องทำเพื่อให้โมเดลธุรกิจประสบความสำเร็จ เป็นกิจกรรมที่สำคัญที่สุดในการสร้างและส่งมอบคุณค่า รักษาความสัมพันธ์กับลูกค้า และสร้างรายได้ กิจกรรมหลักสามารถแบ่งได้เป็น

• การผลิต: กิจกรรมที่เกี่ยวกับการออกแบบ ผลิต และส่งมอบสินค้า
• การแก้ปัญหา: การให้คำปรึกษาและแก้ปัญหาให้ลูกค้า
• แพลตฟอร์ม/เครือข่าย: การพัฒนาและดูแลแพลตฟอร์ม

7. Key Resources (ทรัพยากรหลัก)

ทรัพยากรหลักเป็นสินทรัพย์ที่สำคัญที่สุดที่จำเป็นต่อการดำเนินธุรกิจให้ประสบความสำเร็จ เป็นปัจจัยที่ทำให้ธุรกิจสามารถสร้างคุณค่า เข้าถึงตลาด รักษาความสัมพันธ์กับลูกค้า และสร้างรายได้ ทรัพยากรหลักแบ่งได้เป็น

• ทรัพยากรกายภาพ: อาคาร เครื่องจักร ระบบ
• ทรัพยากรทางปัญญา: แบรนด์ สิทธิบัตร ฐานข้อมูล
• ทรัพยากรมนุษย์: บุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญ
• ทรัพยากรทางการเงิน: เงินสด สินเชื่อ หุ้น

8. Key Partnerships (พันธมิตรหลัก)

พันธมิตรหลักคือเครือข่ายของซัพพลายเออร์และคู่ค้าที่ทำให้โมเดลธุรกิจทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ การสร้างพันธมิตรช่วยลดความเสี่ยง ขยายขีดความสามารถ และเพิ่มประสิทธิภาพในการดำเนินธุรกิจ รูปแบบของพันธมิตรมีดังนี้

• พันธมิตรเชิงกลยุทธ์: ความร่วมมือระหว่างองค์กรที่ไม่ใช่คู่แข่ง
• การร่วมทุน: การพัฒนาธุรกิจใหม่ร่วมกัน
• ความสัมพันธ์ผู้ซื้อ-ซัพพลายเออร์: การรักษาความสัมพันธ์ที่เชื่อถือได้

9. Cost Structure (โครงสร้างต้นทุน)

โครงสร้างต้นทุนอธิบายถึงค่าใช้จ่ายทั้งหมดที่เกิดขึ้นในการดำเนินธุรกิจตามโมเดลที่กำหนด การเข้าใจโครงสร้างต้นทุนช่วยให้ธุรกิจสามารถบริหารจัดการทรัพยากรได้อย่างมีประสิทธิภาพและสร้างกำไรได้ตามเป้าหมาย โครงสร้างต้นทุนประกอบด้วย

• ต้นทุนคงที่: ค่าใช้จ่ายที่ไม่เปลี่ยนแปลงตามปริมาณการผลิต
• ต้นทุนผันแปร: ค่าใช้จ่ายที่เปลี่ยนแปลงตามปริมาณการผลิต
• การประหยัดจากขนาด: การลดต้นทุนเมื่อผลิตในปริมาณมาก
• การประหยัดจากขอบเขต: การลดต้นทุนจากการใช้ทรัพยากรร่วมกัน

กรณีศึกษา Business Model Canvas ของ Netflix

เพื่อให้เห็นภาพการใช้งาน Business Model Canvas ที่ชัดเจนขึ้น เรามาดูตัวอย่างการวิเคราะห์โมเดลธุรกิจของ Netflix ซึ่งเป็นผู้นำในธุรกิจสตรีมมิ่งระดับโลก

จากการวิเคราะห์ Business Model Canvas ของ Netflix เราจะเห็นว่าความสำเร็จของบริษัทมาจากการผสมผสานที่ลงตัวระหว่างการสร้างคอนเทนต์คุณภาพสูง การใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัย และการเข้าใจความต้องการของผู้บริโภคอย่างลึกซึ้ง การปรับเปลี่ยนโมเดลธุรกิจจากการให้เช่าดีวีดีมาเป็นผู้ให้บริการสตรีมมิ่งแสดงให้เห็นถึงความสามารถในการปรับตัวตามการเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีและพฤติกรรมผู้บริโภค

สรุปความสำคัญของ Business Model Canvas ต่อธุรกิจ

จากประสบการณ์ของผู้เชี่ยวชาญด้านกลยุทธ์ธุรกิจหลายท่าน Business Model Canvas ได้พิสูจน์ให้เห็นแล้วว่าเป็นเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพในการวางแผนและพัฒนาธุรกิจ ช่วยให้ผู้ประกอบการสามารถมองเห็นภาพรวมของธุรกิจได้อย่างชัดเจน และปรับเปลี่ยนกลยุทธ์ได้อย่างรวดเร็วตามสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลง

การใช้ Business Model Canvas อาจต้องใช้เวลาในการทำความเข้าใจและฝึกฝนในช่วงแรก แต่เมื่อเข้าใจหลักการพื้นฐานแล้ว คุณจะพบว่าเป็นเครื่องมือที่ช่วยให้การวางแผนธุรกิจเป็นเรื่องที่เข้าใจง่ายและมีประสิทธิภาพมากขึ้น ไม่ว่าคุณจะเป็นผู้ประกอบการมือใหม่หรือเจ้าของธุรกิจที่ดำเนินกิจการมานาน Business Model Canvas จะช่วยให้คุณสามารถพัฒนาธุรกิจได้อย่างมีทิศทางและประสบความสำเร็จในระยะยาว